Bulgar Türkolog Dimitır Gacanov’un Birinci Dünya Savaşı’nda Makedonya Müslümanları kitabının konusu hiç beklediğim bir konu değildi. Döneme dair yazarın hatıralarını okuyacağımı düşünüyordum. Ancak bu kitap sayesinde Bulgarlara dair çok ilginç detaylar öğrendim.
Kitap aslında bir askeri rapor. Eylül 1916’da Bulgar makamlarına sunulmuş. Bulgarlar Balkan Savaşları döneminde Rumeli bölgesinde sadece askeri değil sosyal, kültürel ve bilimsel alanda da ilerlemeler kaydetmişler. İdealleri olan Büyük Bulgaristan’ı kurmak adına Bulgarlar bölgedeki toplumu her açıdan incelemişler. Hatta tarihi eserleri kimi zaman parayla satın alarak kimi zaman da gönüllü bağışlarla toplayarak merkeze taşımışlar.
Gacanov’un raporu ise Bulgarların göz koyduğu Makedonya bölgesine odaklanıyor. Kitabın ilk bölümünde Makedonya’daki Bektaşi ve Hayati tarikatları ve bu tarikatların bölgeye tesiri hakkında detaylar var. İkinci bölüm ise Üsküp, Kalkandelen, Priştine, Prizren, Ohri, Manastır gibi şehirler başta olmak üzere bölgedeki birçok şehre ve köylerine ait nüfusun Bulgar-Pomak-Türk-Arnavut şeklinde hem istatistiki anlamda hem de sosyal yaşam anlamda detayları var.
Üçüncü bölümde ise Makedonya’nın Müslümanlarını oluşturan Türk, Arnavut ve Pomaklar hakkında yazarın tahlilleri yer alıyor. Dört ve beşinci bölümlerde ise Makedonya’daki insanları Bulgarlaştırmak adına Türk ağızlarının hangi ölçüde kullanılabileceği ve genel siyasi atmosfere dair incelemeler bulunuyor.
Kitabın çoğunluğunu istatistiki bilgiler oluşturmakla birlikte yazarın Makedonya Müslümanlarına dair değerlendirmeleri dikkate değer. Bulgarların bölgeye dair bu tarz çalışmaları olduğunu daha önce hiç okumamıştım. Kitabın en sonunda bir harita ve bolca döneme ait fotoğrafın yer alması da çok iyi düşünülmüş.
İster istemez kitabı okurken Ohri’de Türk çayı içtiğimiz İstanbul Çay Evi’ni düşündüm. Mekanın sahibesi ablayla Türkçe konuşarak sohbet etmiştik. Övünerek Müslüman Türk olduğunu söylemişti. Zaten Rumeli’de Türk demek Müslüman demek, Müslüman demek de Türk demek. Ohri neyse Üsküp de, Prizren de, diğer şehirler de öyle. Müslümanlar hâlen oradalar ve aramızda mesafeler olsa da onlar hâlen bizden, biz de onlardanız…
Kitapta aşağıdaki paragraf özellikle dikkatimi çekti:
“Pomaklarda milli bilinç uyanmasın diye Pomakların arasına çeşitli elçiler gönderiliyormuş; bu elçiler bir zamanlar Pomak’ın ana dilinin Türkçe olduğu, sadece Türkçe konuştuğunu anlatıyorlarmış. Ancak o zamanın güçlü Bulgar Çarlığı ve Bulgarlar Pomak’ı sadece Bulgarca konuşmaya zorluyorlarmış, işte bu yüzden Pomak ana dili Türkçeyi unutmuş ve şimdi Bulgarca konuşuyormuş. Bu Türk kurnazlıkları Pomakları ikna etmeyi başarmış ve şimdi Pomaklar buna inanıyorlar. Her halükarda Türklerin Pomaklara yönelik belirli bir siyaseti varmış, oysaki biz maalesef bu halis Bulgar kitleyi tarafımıza çekmek için neredeyse hiçbir şey yapmamışız.”
MAKEDONYA MÜSLÜMANLARI
Yazar: Dimitır Gacanov
Yayınevi: Yeditepe Yayınevi
Web Sitesi: yeditepeyayinevi.com
Arka Kapak Metni
Birinci Dünya Savaşı’nın bütün yıkıcılığıyla sürdüğü 1916’da Bulgar Genelkurmayı, ülkenin önde gelen bilim insanlarını saha araştırmaları yapmak üzere Makedonya’ya gönderdi. Bulgaristan’da Türkolojinin bilimsel temellerini atan ve uzun yıllar Sofya Üniversitesi’nde Türkçe dersleri okutan Dimitır Gacanov da Türkler, Arnavutlar ve Pomaklardan oluşan Makedonya Müslüman topluluğunu araştırmakla görevlendirildi. İki ay boyunca Makedonya topraklarını enine boyuna dolaşan bilim insanının demografik yapıyı gösteren tablolar eşliğinde hazırladığı rapor önemli bir kaynak belge niteliği kazanmıştır. Bulgar Türkoloğun raporu, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Makedonya özelinde ve Balkanlar genelinde gelişen tarihî hadiselerin ve demografik süreçlerin daha iyi anlaşılmasına ve çözümlenmesine önemli katkı sağlamaktadır.
